Hoe groen is groene stroom eigenlijk?

Mei 2017. De Waddenvereniging publiceert de alarmerende resultaten van een onderzoek: de Waddenzee dreigt te verdrinken. Door klimaatverandering zal de zeespiegel de komende jaren stijgen en dreigt een belangrijk natuurgebied te verdwijnen. Dit voorbeeld, nu eens niet ver weg, laat zien hoe noodzakelijk de energietransitie is, de overgang naar een samenleving waarin we gebruikmaken van duurzame in plaats van fossiele energie.

Garantie van Oorsprong: gegarandeerd groen …

Gelukkig zien steeds meer Nederlanders dat ook. De vraag naar duurzame energie stijgt. In 2016 was 48 TWh van ons stroomverbruik groen, ruim 5 TWh meer dan het jaar ervoor. Dit is ruim veertig procent van het totale elektriciteitsgebruik in Nederland. De Nederlandse consument kan kiezen uit maar liefst 35 aanbieders, waarvan vele een ‘groene’ variant aanbieden. Alleen: groene stroom is niet altijd zo groen als het op papier lijkt, legt Sible Schöne, programmadirecteur van Klimaatbureau HIER, uit. “Energie die duurzaam is opgewekt, krijgt een certificaat, de zogenaamde Garantie van Oorsprong (GvO). Hiermee wordt de bron van de energie vastgelegd en weet je zeker dat de energie uit wind, water, zon of biomassa is opgewekt. Het systeem is in 2002 opgezet om een aparte, Europese markt voor groene stroom mogelijk te maken. Ik werkte toen bij het Wereld Natuur Fonds en heb bijgedragen aan de introductie van een apart groene stroomproduct. Door marktwerking – zo was de redenatie – zou de vraag naar duurzame energie kunnen groeien en zou de productie uitgebreid worden om gelijke tred te houden met de vraag.”

Er wordt veel groene stroom aangeboden. Maar deze is niet altijd zo groen als het op papier lijkt.

… maar niet altijd uitbreiding van duurzame productie

In de beginjaren werkte het GvO-systeem redelijk goed, maar vanaf 2005 werd een weeffout zichtbaar: niet overal in Europa is vraag naar groene energie als apart product. In Noorwegen, bijvoorbeeld, wordt honderd procent van de stroom duurzaam opgewekt door waterkrachtcentrales. Groene stroom is daar verre van schaars. Dat betekent dat de waarde die aan een Noorse GvO hangt vrijwel nihil is. Schöne: “Energiebedrijven konden tegen zeer geringe kosten Nederlandse klanten op papier van groene stroom te voorzien, door massaal GvO’s uit Noorwegen in te kopen. Hiermee verdween de prikkel om de duurzame productie in Nederland uit te breiden – er waren immers Noorse GvO’s in overvloed.” Steeds meer energieleveranciers boden ‘groene’ producten aan, tot de ergernis van Schöne: “Nederlandse consumenten stapten over op groene stroom, met het idee dat zij daarmee een bijdrage leverden aan een meer duurzame wereld. Maar in feite verandert er met groene stroom van GvO’s uit landen als Noorwegen niets: er wordt alleen maar gebruikgemaakt van bestaande productie. Er wordt geen kilowattuur meer geproduceerd; er komt geen zonnepaneel of windturbine bij. Dan is het wat mij betreft geen echte groene stroom.”

Groene stroom uit Nederland: echt groen

Dat ligt anders voor groene stroom die in Nederland wordt opgewekt. “Groene stroom is hier een schaars product”, legt Schöne uit. “Om te voldoen aan een stijgende vraag moet de productiecapaciteit worden uitgebreid. Dat gebeurt ook. Energieproducenten investeren in nieuwe windparken en zonneparken of nieuwe installaties voor biomassa. Daarom stelt HIER dat alleen stroom die voor minimaal 80% in Nederland wordt opgewekt echt groene stroom is.” Of je groene stroom in Nederland is geproduceerd, kun je checken via je energieleverancier of de Groene Stroomchecker, een initiatief van HIER (zie ook kader).

Hogere productie van duurzame energie

Dat een stijgende vraag naar Nederlandse groene stroom ook echt leidt tot een grotere productie wordt bevestigd door CertiQ, de organisatie die GvO’s voor Nederland registreert. In het jaarverslag van CertiQ staat dat er in 2016 in Nederland 14,4 TWh aan duurzame stroom is gecertificeerd. Dit betekent dat ongeveer 12% van al het Nederlandse elektriciteitsverbruik in eigen land groen wordt opgewekt. Voor het eerst steeg in 2016 het bij CertiQ geregistreerde windvermogen boven de 4.000 MW grens. En ook het aandeel zonne-energie blijft stijgen. Het verschil tussen het groene stroomverbruik – eerder genoemde 48TWh – en de in Nederland gecertificeerde duurzame stroom wordt overbrugd door de import van GvO’s uit andere landen. Op nummer één staat Noorwegen, die voor 19,8% van de GvO’s zorgt, op twee staat Italië (15,6%) en op drie Denemarken (10,4%). Uitgesplitst naar energiebron, zijn de buitenlandse GvO’s vooral gekoppeld aan windenergie, met water als een goede tweede.

Voor GvO’s uit het buitenland wordt gebruikgemaakt van bestaande productie. Er wordt geen kilowattuur meer duurzaam opgewekt.

Wat brengt de toekomst?

Zolang het GvO-systeem blijft zoals het is, verwacht Schöne dat er elk jaar veel GvO’s uit het buitenland zullen komen. De oplossing ligt volgens hem in de koppeling tussen GvO’s en de duurzame energiedoelstellingen van een land. “Dan zouden landen bij de verkoop van GvO’s aan het buitenland wel extra moeten produceren om hun doelstelling te halen. En dan levert iedere GvO dus wél een uitbreiding van productie op.” Tot die tijd kan een consument die echt een bijdrage wil leveren aan de energietransitie het best kiezen voor groene stroom uit Nederland, zegt Schöne: “Dat geeft de beste prikkel voor uitbreiding van duurzame energie. Als de Nederlandse markt het vraagt, volgt de aanbod.”