Leven met de wind

Nederland wil zo snel mogelijk overstappen op duurzame energie. Daarom wordt de komende jaren fors geïnvesteerd in duurzame energiebronnen. Vooral met de bouw van windparken op zee kunnen snel grote stappen gezet worden in de energietransitie. Maar de introductie van grote aantallen windturbines levert niet alleen duurzame energie op, maar creëert ook een nieuw landschap. Welke impact heeft dat op de zee?

Er ontstaan nieuwe ecosystemen

"Dat de introductie van offshore windparken de flora en fauna beïnvloedt, staat vast", stelt dr. Tobias van Kooten, coördinator van het windturbineonderzoek bij Wageningen Marine Research. "De introductie van zo'n nieuwe landschap creëert een nieuw ecosysteem. Zo zie je bijvoorbeeld dat de fundering waarop de turbines zijn gebouwd een aantrekkelijke leefomgeving vormt voor allerlei soorten, zoals mosselen en hydropoliepen, zachte koralen en zeeanjelieren. Ook kreeftachtigen en kleine garnaaltjes vinden zo'n bodem fijn, evenals vissoorten zoals kabeljauw die er schuilplaatsen en voedsel vinden."

"Een ecosysteem als de Noordzee is voortdurend aan verandering onderhevig, met en zonder menselijk ingrijpen. Zo weten we bijvoorbeeld dat de Noordzeebodem zo'n tweehonderd jaar geleden meer harde oppervlakten bevatte, met fauna die lijkt op wat we nu zien ontstaan rondom windturbines. Is het terugkeren van meer structuur een goede ontwikkeling of niet? Het laat in ieder geval zien dat effecten van windturbines moeten worden beschouwd binnen de context van alle natuurlijke en menselijke veranderingen in de Noordzee."

Sommige soorten kunnen goed omgaan met verandering en passen zich snel al. Van Kooten: "Aalscholvers voelen zich prima thuis in een windpark. Ze gebruiken de platforms om uit te rusten. Maar jan-van-genten vliegen er juist met een grote boog omheen. Als er veel windparken worden gebouwd en zij zich niet leren aanpassen daaraan, zal hun leefgebied uiteindelijk kleiner worden en daardoor ook de populatie. Momenteel ligt het speerpunt van het onderzoek in het doorrekenen van effecten op individuele vogels naar consequenties voor de totale hoeveelheid vogels. Dat geldt bijvoorbeeld ook bij het effect van het heien van turbinefunderingen op bruinvissen en zeehonden."

Kijken naar impact op de lange termijn

Van Kooten vindt het dan ook belangrijk om zo goed mogelijk in kaart te brengen welke impact windparken hebben, ook op de langere termijn zodat moeilijke beleidskeuzes zo veel mogelijk op feiten gebaseerd kunnen zijn. "We willen als samenleving overstappen op duurzame energie, om de negatieve gevolgen van klimaatverandering te beperken – ook voor de natuur. Dus dat de windparken er komen, is een gegeven. Maar wel met een goed doordacht plan, zodat je negatieve impact zo veel mogelijk beperkt en niet achteraf denkt: hadden we het maar anders gedaan."

Data verzamelen voor verantwoorde aanpak

Daar is dr. Eva Philipp het helemaal mee eens. Zij is hoofd Environment & Sustainability van de business area Wind bij Vattenfall, het moederbedrijf van Nuon. "Je hebt data nodig om tot een goede, door feiten onderbouwde aanpak te komen. Compliance met de wettelijke normen is niet voldoende. We willen weten hoe we zorg kunnen dragen voor een verantwoorde ontwikkeling, bouw en operatie van windparken op zee. R&D kan ons daarbij helpen."

Onderzoek speelt dan ook een grote rol binnen de afdeling van Philipp. Vattenfall heeft een R&D-programma voor windenergie en neemt in het kader daarvan deel aan verschillende (internationale) onderzoeken, zowel door henzelf als door derden geïnitieerd. "Zo zijn wij bijvoorbeeld sinds maart van dit jaar onderdeel van het OWA BLUE PILOT, een grootschalig demonstratieproject in de Noordzee gericht op het verlagen van onderwatergeluid tijdens de bouw van offshore windparken. Hierbij wordt een nieuwe type hamer getest, met een mogelijk stillere, zachtere slag die tegelijk meer energie overbrengt. In het Verenigd Koninkrijk hebben we in ons windpark Thanet onderzoek gefaciliteerd naar het voorkomen van aanvaringen van vogels met windturbines. De resultaten laten zien dat vogels beter zijn in het vermijden van botsingen met windturbines dan tot nu toe gedacht. Ook doet Vattenfall mee met Europese onderzoeksprogramma's. Zo loopt in het European Offshore Wind Deployment Centre (EOWDC) rondom ons windpark in Aberdeen een onderzoek naar de impact van windparken op bepaalde soorten vissen, maar ook naar de sociaaleconomische gevolgen van offshore windparken."

Nederland: hands-on beleid voor windparken op zee

Doordat Vattenfall op meerdere locaties in Europa windparken ontwikkelt en exploiteert, is het gemakkelijk en belangrijk om kennis tussen landen uit te wisselen. Philipp: "Het is goed om de verschillende aanpakken te zien en uit de lessons learned lering te kunnen trekken voor nieuwe windparken. Zo blijf je verbeteren om windenergie zo goed mogelijk in te zetten, voor de productie van duurzame energie en voor de natuur."

Hoewel het erg belangrijk is om kennis te vergaren over de impact van windparken in het algemeen, blijft het essentieel om lokale aspecten mee te wegen, benadrukt Heike Sittel, Projectmanager Offshore Wind Developments bij Vattenfall. "Iedere locatie kent weer andere mogelijkheden en uitdagingen. Hoe meer er daarover vooraf bekend is, hoe sneller je die kunt opnemen in het ontwerp van een windpark. Daarover hebben we nauw overleg met lokale overheden. Ieder land heeft een eigen aanpak. Zo heeft Nederland de planning en ontwikkeling van windparken op zee in eigen hand genomen en ligt de monitoring van impact ook bij een overheidsinstantie, Rijkswaterstaat. Dat geeft rust en schept goede perspectieven voor de langere termijn. Wet- en regelgeving in Nederland is strikt, maar men staat wel open voor nieuwe inzichten uit onderzoek. Met alle partijen samen kom je immers tot de beste resultaten, voor mens en milieu."