Het EU-systeem voor de handel in emissierechten laat zijn tanden zien

De Europese Unie heeft het ambitieuze doel om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn: zij streeft naar een 'netto-nul'-uitstoot van broeikasgassen, als bijdrage van onze regio aan het realiseren van het doel van het Klimaatakkoord van Parijs om de opwarming van de aarde tot 1,5 °C te beperken.

Om de juiste koers uit te zetten naar dit doel zijn de EU en haar lidstaten in april overeengekomen om de uitstoot tegen 2030 met minstens 55% te verminderen ten opzichte van 1990. Deze verbintenis is onlangs opgenomen in de allereerste Europese Klimaatwet.

Emissieprijs boven de 50 euro

De sleutel voor het bereiken van de nieuwe klimaatdoelen van de EU ligt in het EU-systeem voor de handel in emissierechten (EU ETS). Deze marktgebaseerde tool plaatst een absoluut en degressief plafond voor de totale CO₂-emissies van de sectoren die het reguleert (elektriciteit en stadsverwarming, energie-intensieve industrieën en luchtvaart binnen de EU). Tegelijkertijd stimuleert het kosteneffectieve CO₂-emissiereducties op basis van de EU-brede en uniforme CO₂-prijs die door de markt wordt bepaald. Momenteel wordt ongeveer 45 procent van de totale broeikasgasemissies van de EU gereguleerd door de EU ETS-richtlijn.

"Het EU-systeem voor de handel in emissierechten staat er vandaag de dag veel beter voor dan een paar jaar geleden," zegt Erik Filipsson, Policy Advisor bij Vattenfall Public & Regulatory Affairs EU. Hij wijst erop dat de ETS-marktprijzen in de eerste week van mei voor het eerst in de geschiedenis boven de 50 euro per ton CO₂ uitkwamen.

Steenkool staat straks buitenspel

De Europese Commissie wil de klimaatdoelen van de EU bereiken door de vervuiler te laten betalen. Zonder een CO₂-prijs zouden bijvoorbeeld kolengestookte elektriciteitscentrales veel goedkoper zijn dan gas. Ze zijn echter ook dubbel zo vervuilend. "Vroeger draaiden kolengestookte elektriciteitscentrales permanent, en vulden we de resterende  vraag in via gasgestookte centrales," vertelt Nanne Visser 't Hooft, Head of Cross Commodity bij BU Trading in Hamburg. "Maar sinds de komst van het EU ETS is het beter om andere energiebronnen aan te boren of alternatieven te zoeken. Dankzij het EU ETS zagen we de afgelopen jaren op de Europese elektriciteitsmarkt een grootschalige overstap van steenkool naar gas."

Een vertienvoudiging in vier jaar

Het basisprincipe is simpel: voor elke ton CO₂ die wordt uitgestoten, moet een onderneming CO₂-rechten annuleren. En als in verhouding tot de rechten te veel CO₂ wordt uitgestoten, zijn hoge boetes het gevolg.

Ondernemingen kunnen ook handel drijven met hun CO₂-rechten, de zogenaamde EUA's. De handel vindt dagelijks plaats op de EEX- en ICE-termijnmarkten. In 2017 was het vertrouwen in het EU ETS-systeem op een dieptepunt en waren de CO₂-prijzen zo'n 5 euro per ton. Omdat er te veel emissierechten in omloop waren, bleven de prijzen laag. Dit moedigde ondernemingen niet aan om te investeren in duurzame productiemethoden.

"In de jaren na de laatste hervorming van het EU ETS, zoals die in 2017 tot stand kwam, zijn de CO₂-prijzen sterk gestegen. Momenteel liggen ze boven de 50 euro. Die hoge prijzen hebben echter ook een schaduwzijde. Bij snel stijgende prijzen kunnen sommige bedrijven in de problemen komen, omdat zij de kosten niet meer kunnen opbrengen. Het zou mooi zijn als de prijzen langzaam stegen. Dat geeft bedrijven de ruimte om te onderzoeken hoe ze duurzame investeringen kunnen doen en hoe ze die kunnen terugverdienen. Het is een delicate balans," zegt Nanne Visser 't Hooft.

Prijsstijging van CO2: in vier jaar tijd vertienvoudigde de prijs voor Europese emissierechten, EU ETS.

De industrie komt maar langzaam in beweging

Sinds 2017 steeg het vertrouwen in het emissiehandelssysteem en dit leidde tot reële markteffecten, vooral in de energiesector: door de hogere CO₂-kosten is de productie van elektriciteit uit steenkool niet langer rendabel. "Als de EU-beleidsmakers het EU ETS-beleid versterken, vinden de spelers op de markt de meest kosteneffectieve oplossingen voor CO₂-emissiereductie om aan het nieuwe emissieplafond te voldoen," zegt Erik Filipsson. "In de energiesector zijn we al vrij ver met het koolstofvrij maken van het aanbod en met de aanpassing aan het strengere klimaatbeleid. In de industrie gaat het langzamer. Dit is onder meer te wijten aan het feit dat fossiele brandstoffen als grondstof worden gebruikt, de lange investeringscycli en de hogere kosten van de emissiereductie. Men beseft waar het de komende decennia naartoe gaat met het ETS-emissierechtenplafond, en daarom bereidt ook de industrie zich voor op een toekomst met meer CO₂-beperkingen. Daarom zien wij ook daar bijzonder boeiende plannen en initiatieven om de huidige processen fundamenteel om te vormen tot een fossielvrije productie."

Tijdige actie

Bij de komende herziening van de EU ETS-richtlijn heeft het afstemmen van het ETS-plafondtraject op de nieuwe 2030- en 2050-klimaatdoelen van de EU de hoogste prioriteit. Om het aantal emissierechten in de loop der tijd te beperken, is de Linear Reduction Factor (LRF, lineaire verminderingsfactor, zie uitleg onder artikel) van groot belang. "Het is beslist nodig de Linear Reduction Factor verder te verhogen om de nieuwe doelen te halen, maar we onderstrepen ook dat dit zo snel mogelijk moet gebeuren," licht Erik Filipsson toe aan de hand van het nieuwe standpunt van Vattenfall. "Op tijd actie ondernemen is cruciaal. Er resteren nog maar 8,5 jaar om het nieuwe doel van de EU, verdere terugdringen van de CO₂-uitstoot, te halen."

Verder duurt het waarschijnlijk nog minstens 1,5 jaar voordat de EU-onderhandelingen zijn afgerond. Vattenfall is van mening dat de toepassing van een nieuwe LRF vanaf 2023, of uiterlijk 2024, mogelijk is en dat dat veel beter zou zijn dan vanaf 2026 een fors hogere LRF vast te stellen. Dat zou voor veel bedrijven ontwrichtend kunnen werken en te veel reductie-inspanningen doorschuiven naar de laatste paar jaar van dit decennium. "In essentie streven wij naar voorspelbaarheid, een vooruitziend en evenwichtig plafondtraject, en meer tijdige actie."

Standpuntnota van Vattenfall - één stem laten horen

Vattenfalls nieuwe standpuntnota inzake de komende herziening van de EU ETS-richtlijn werd in februari goedgekeurd, ruim voor het wetgevingsvoorstel dat naar verwachting deze zomer door de Europese Commissie zal worden gepubliceerd. Erik Filipsson en Nanne Visser 't Hooft maken beiden deel uit van Vattenfalls Expert Task Force (ETF) inzake Decarbonisation Policies (beleid voor koolstofarme technologieën). De ETF was verantwoordelijk voor het opstellen van de standpuntnota. Ook collega's van alle andere betrokken Business Areas en Staff Functions van Vattenfall zijn hierin vertegenwoordigd.

"We staan aan de vooravond van een zeer belangrijke nieuwe periode van beleidsvorming. Vanuit Vattenfall moeten we één stem laten horen aan externe stakeholders. Deze standpuntnota helpt ons daarbij," aldus Erik Filipsson. "Door de succesvolle hervormingen van de laatste tijd mogen we niet uit het oog verliezen dat we haast moeten maken met het volledig in overeenstemming brengen van het EU-beleid met de nieuwe klimaatambities voor 2030 en 2050. Het is zaak om doelen te stellen die in overeenstemming zijn met het Klimaatakkoord van Parijs. Maar echte verandering komt er pas via doortastende beleidsmaatregelen en acties van ondernemingen."