Huis van de middernachtzon – energie-efficiency ten noorden van de poolcirkel

"Het was de locatie waardoor ik naar deze flat wilde verhuizen", vertelt Johanna Lindgren, genietend van het uitzicht vanaf haar balkon. Het meer van Luossajärvi ligt vlakbij en het opvallend diepblauwe water is nog niet helemaal bevroren. In de verte reiken besneeuwde bergtoppen omhoog − waaronder de hoogste berg van Zweden, de Kebnekaijse − en ze lijken bijna op te gaan in de wolken.

"In het begin was al het andere vooral een bonus." Met ‘al het andere’ bedoelt Johanna de innovatieve en energie-efficiënte systemen in haar gebouw Fjällvyn, dat eigendom is van een woningbouwvereniging. Met duidelijke temperatuurgrenzen voor radiatoren en warm water, ramen met driedubbele beglazing en een systeem dat 70 procent van de circulerende lucht hergebruikt, is het energieverbruik teruggebracht tot 96 kWh per vierkante meter per jaar. Het gemiddelde in Zweden is 129 kWh.

"Een van de grootste verschillen met andere flats waar ik heb gewoond, is de isolatie", legt Johanna uit. "Het heeft een dubbel effect; het warmteverbruik is lager en het is ongelooflijk stil. Je kunt hier behoorlijk harde muziek draaien zonder je buren te storen!"

Inzicht in totaalplaatje is essentieel

Lars Lundgren is Area Manager bij vastgoedbedrijf Riksbyggen, de bouwer en beheerder van Fjällvyn en het soortgelijke pand Fjällblicken. Hij heeft gezien hoe energie-efficiency invloed heeft op de manier waarop de industrie onroerend goed bouwt, en vooral hoe het wordt beheerd.

"We bouwen nu dichter op elkaar, met dikkere muren en energiezuinigere ramen, maar ik denk niet dat dat de belangrijkste verandering is. Het is vooral hoe we nu opvolging geven op wat we hebben gebouwd. Dit geldt natuurlijk voor het elektriciteitsverbruik, maar ook voor warm en koud water, ventilatie en wanddichtheid. Het doel is maximale efficiency. Door de werking van de isolatie en het verbruik van energie en warmte veel meer te meten, optimaliseren we het verbruik van gebouwen", zegt Lundgren.

Lundgren en zijn collega bij Riksbyggen, Director Environment & Energy Mari-Louise Persson, weten dat hier de volgende grote stappen op het gebied van energie-efficiency moeten worden gezet.

"Veel hiervan gaat over het bijhouden en aanpassen van wat er is", zegt Persson. "Ook het gedragsvraagstuk speelt hier een rol. Door bijvoorbeeld warm water te meten verminderen we het verbruik ervan. Het wordt een manier om mensen bewust te maken van hoe alles met elkaar verbonden is, hoe de duur van je ochtenddouche en de watertemperatuur ervan de planeet beïnvloeden."

Mikael Risberg doet onderzoek naar energietechnologie aan de Technische Universiteit van Luleå. Hij is van mening dat het totaalplaatje essentieel is bij het energiezuinig maken van gebouwen.

"Het heeft geen zin om veel hoogwaardige isolatie te installeren en vervolgens slechte ramen te plaatsen. Je kunt niet één ding of één gebied optimaliseren, je moet naar het gebouw als geheel kijken. Het is ook belangrijk dat je de geïnstalleerde systemen controleert om er zeker van te zijn dat ze werken zoals bedoeld. Ventilatie- en verwarmingssystemen moeten bijvoorbeeld vaak worden aangepast", legt Risberg uit.

Schrijf je in voor onze nieuwsbrief THE EDIT

THE EDIT is de nieuwe maandelijkse nieuwsbrief van Vattenfall. Elk nummer belicht de wereld van duurzame energie en fossielvrij leven.

Abonneer je hier

200 kilometer ten noorden van de poolcirkel

Ook vanuit financieel oogpunt heeft een lager energieverbruik positieve effecten. De stijgende energieprijzen van de afgelopen jaren hebben Fjällvyn minder getroffen dan veel andere woningcorporaties.

"Dit heeft een positief effect op onze kosten", zegt verenigingsvoorzitter Jan Sydberg. "Er zijn nog andere financiële uitdagingen, zoals de stijgende rente op omvangrijke leningen, omdat de gebouwen nieuwbouw zijn, maar het lage elektriciteitsverbruik is op zichzelf al heel positief. De dagelijkse bedrijfskosten zijn laag", zegt Risberg.

Energie-efficiënt bouwen en leven in Kiruna toont ook het potentieel dat er is. De mijnbouwgemeenschap ligt 200 kilometer ten noorden van de poolcirkel – van eind oktober tot eind april ligt hier regelmatig sneeuw. Tijdens de koudste wintermaanden daalt de temperatuur tot onder de min 30 graden Celsius. In het nabijgelegen dorp Naimakka werd twee jaar geleden min 42,7 graden Celsius gemeten, een ijzige indicatie van de extreme temperaturen hier, vooral in december en januari.

"Als je zo noordelijk woont, word je gedwongen om na te denken over energie-efficiency", aldus Sydberg. "Je moet tijdens het bouwen nadenken over ventilatie, isolatie, ramen en andere zaken. Het is een manier om met de tijd mee te gaan."

Aanpassingen aan verwarmingssysteem voor gelijkmatige temperaturen

Bij het bestuderen van energie-efficiency in appartementengebouwen is Risberg uitdagingen tegengekomen rondom het aanpassen en verdelen van warmte.

"De manier waarop je je verwarmingssysteem bouwt, is essentieel. Als je het niet goed afstelt, is het te warm voor de mensen die boven in het gebouw wonen en te koud voor de mensen lager in het gebouw. Deze verschillen worden veel sterker als er in een gebouw in het algemeen minder warmtevraag is. Een klein beetje meer warmte kan het al te warm maken."

Tegelijkertijd zijn de externe effecten van weer en wind in feite een test voor de energie-efficiency van de EU voor alle woningen. Als je energie-efficiënte gebouwen kunt neerzetten in Kiruna, moet dat bijna overal mogelijk zijn. En het zal ook nodig zijn. Gebouwen zijn goed voor zo’n 40 procent van het energieverbruik in de EU en 36 procent van de CO₂-uitstoot van het blok.

Nieuw gebouwde, energiezuinige woningen zullen deze cijfers hopelijk omlaag brengen, samen met de energie-efficiënte renovatie van de bestaande woningvoorraad. Dit laatste heeft de afgelopen tijd echter tot controverse geleid in de EU, waarbij de voorstellen van de Europese Commissie voor strengere eisen voor energie-efficiënte renovaties tot verzet hebben geleid bij Italië.

"Het is mooi dat er wordt gesproken over het stellen van eisen aan de bestaande woningvoorraad, want dat zou meer aandacht voor dit probleem moeten opleveren", zegt Persson. "Deze eisen moeten wel redelijk zijn en eenvoudig en effectief te interpreteren."

Nieuwe kans om het goed te doen

In Kiruna is het potentieel voor energie-efficiënte nieuwbouw deels afhankelijk van een unieke reeks omstandigheden. Omdat de ijzerertswinning zo belangrijk is voor de stad en de mijn zich naar de stad uitbreidde, moesten delen van Kiruna en het nabijgelegen Malmberget worden verplaatst. Hele gebouwen zijn ingepakt en herbouwd.

Johanna, die een winkel runt die al bijna honderd jaar in de familie is en in de stad, heeft gemengde gevoelens overgehouden aan de continue verhuizingen.

"Het is hier chaotisch geweest", zegt ze. "De meeste mensen zijn blij dat er geen compleet nieuwe huizen zijn gebouwd, maar dat de cultuur van Kiruna behouden is gebleven door gevels, structuren en Sami-elementen op te nemen. Ze hebben het allemaal mooi verweven in het stadsbeeld."

In het nieuwe Kiruna is veel moeite gedaan om ruimte te vinden voor het oude, en om veel nieuwe gebouwen zoals Fjällvyn en Fjällblicken toe te voegen op een manier die rekening houdt met de omgeving.

"Het is natuurlijk niet zo duurzaam om zoveel nieuwbouw neer te zetten", zegt Lundgren. "Maar we hebben een unieke situatie in Kiruna en dat biedt ons de kans te veranderen en dingen goed te doen. Hier in Kiruna kunnen we vanaf het begin energie-efficiënte gebouwen plaatsen."

Foto's: Vattenfall/Hans-Olof Utsi