Vier explosieven uit de Tweede Wereldoorlog veiliggesteld

We gaan hierover in gesprek met André Jelsma, explosievendeskundige bij Heijmans, en Grietje Middelkoop. Grietjes man, Jo Middelkoop, was 6 jaar oud toen de oorlog uitbrak. Met zijn familie woonde hij midden in het gebied dat door de Duitsers werd aangemerkt als spergebied, ontoegankelijk voor gewone burgers. Tijdens zijn leven vertelde hij zijn verhalen uit de oorlog door aan zijn vrouw en aan de jeugd, via presentaties op scholen. Grietje vertelt nu over de ervaringen van haar man.

“Vanwege de directe spoorlijn naar kamp Vught werd er later ook een werkkamp nabij Moerdijk gebouwd. Mijn man zag de gevangenen, veelal Joden en politieke gevangenen, lopen vanuit station Lage Zwaluwe. Het was een verschrikkelijk kamp, gevangenen werden daar mensonwaardig behandeld.”

Restanten van Duitse stellingen. Bron: Dordrecht in oorlog

Restanten verkeersbrug. Bron: Dordrecht in oorlog

Strategisch veroveringsdoel

In de grond van en rondom Windpark Klaverspoor liggen veel restanten van de oorlog verborgen. Grietje vertelt: “Mijn man woonde tegen de spoorlijn aan, in Binnen-Moerdijk. Een belangrijk gebied, want de Moerdijkbruggen [verkeersbrug en spoorbrug, red.] waren tijdens de oorlog dé verbinding tussen het noorden en het zuiden. In combinatie met de pont naar Willemsdorp, de haven van Moerdijk, het dorp Moerdijk en de marechausseekazerne was dit een heel strategisch veroveringsdoel. Tussen 1939 en 1945 is daar heel veel gevochten, en verwoest.”

In 1939 kwam een schaapherder overnachten op de boerderij van de familie Middelkoop. Wat zij toen niet wisten, is dat dit in werkelijkheid een Duitse spion was. “De schaapherder bracht alles tot in de puntjes in kaart en vier dagen later landden Duitse parachutisten in de polder. De bezetting was begonnen, de boerderij werd in beslag genomen door de Duitsers en mijn man moest samen met zijn ouders, broers en zussen vluchten naar Lage Zwaluwe. Al snel werden er loopgraven gegraven en mijnen geplaatst. Later werden Joodse gevangen tewerkgesteld in onze polders; ze moesten tankvallen uitgraven en zand afgraven voor het spoorlijntje dat liep van station Lage Zwaluwe naar Moerdijk. Het zand werd gebruikt voor de bouw van bunkers.”

Duitse soldaat bewaakt de verkeersbrug. Bron: Dordrecht in oorlog

Duitse troepen te paard op de verkeersbrug. Bron: Dordrecht in oorlog

Speciale apparatuur

Dat het gebied tijdens de oorlog van groot belang was, wordt ook tijdens grondonderzoeken duidelijk. Grondig en gericht gaat Heijmans aan de slag. André legt uit: “Met verschillende apparatuur brengen we de locatie van de windmolens en kabels in kaart. We ‘trekken’ zogenoemde baantjes over het weiland en halen data op die we vervolgens interpreteren.” Maar hoe bepaal je nu of een stipje op de kaart een explosief uit de Tweede Wereldoorlog is of wat anders? Naast bommen en granaten liggen er namelijk ook veel andere materialen in de bodem verscholen. Denk aan restanten van machines of ander ijzerhoudend materiaal. “Omdat ik al jaren speur naar explosieven, kan ik vaak wel inschatten of iets verdacht is of niet. Als je al langer op een locatie aan het zoeken bent, zoals ook bij Windpark Klaverspoor, krijg je een steeds beter beeld van de aard van de objecten die uit de bodem tevoorschijn komen. Maar het komt ook regelmatig voor dat we een veldfles opgraven in plaats van een explosief.”

Locatie in kaart brengen. Hier zien we de brisantgranaat van 5,5 inch. Bron: Heijmans

Brisantgranaat van Duitse afkomst. Bron: Heijmans

Verdacht object, en dan?

“Met een paar vlaggetjes markeren we de locatie in het gebied en dan gaan we graven”, zegt André. “Ligt het object op 60 cm diep? Dan doen we dat gewoon met een schop. Soms liggen verdachte objecten op wel 4 meter diep, dan gebruiken we een graafmachine. Daarmee graven we tot 20 á 30 centimeter boven het object. Hierna leggen we het object handmatig bloot om het vervolgens te identificeren.”

Als het inderdaad om een explosief gaat, moet deze veiliggesteld worden. De eerste granaat die bij Windpark Klaverspoor is gevonden, had een gevaarlijke ontsteker van Duitse afkomst (8,8 cm met ontsteker). Het ging om een explosief met een ontsteker met een voorgespannen slagpin. “De regel bij zo’n soort ontsteker is eigenlijk altijd: laten liggen. Het gat dat we hebben gegraven gaat weer dicht tot de explosieven worden overgedragen aan de Explosieven Opruimingsdienst Defensie (EODD).”

Alle werkzaamheden die te maken hebben met het opsporen van explosieven worden uitgevoerd door Heijmans. Het daadwerkelijk onschadelijk maken van de explosieven gebeurt door de EODD. De meeste explosieven die voor Windpark Klaverspoor ontdekt zijn, zijn wel weggehaald en tijdelijk veiliggesteld. André: “Dat doen we door alle explosieven die we vinden in een speciale container te stoppen. Als die container vol zit [er mag maximaal 10 kg netto explosieve stof worden opgeslagen, red.], dragen we de explosieven over aan de EODD.”

Bijzondere vondst

Tot aan het einde van de oorlog is er veel gevochten in dit gebied waar Windpark Klaverspoor gebouwd wordt. De geallieerden rukten op vanuit Normandië, via Brussel en Breda richting Moerdijk. “Vijf dagen lang, van 4 tot 9 november 1944, is er continu gevochten door de Engelsen, Amerikanen en Polen tegen de Duitsers. Op 6 november hebben de Duitsers de bruggen opgeblazen, zodat de geallieerden niet verder naar het noorden konden. Er waren zó ontzettend veel beschietingen met granaten en bombardementen. Al die verschrikkingen zijn nu nog duidelijk zichtbaar in de bodem”, verzucht Grietje. Voor André zat er ook een bijzondere vondst tussen: een Britse granaat met een diameter van zo’n 5,5 inch, ongeveer 65 centimeter lang (zonder ontsteker). Ook deze granaat is tijdelijk veiliggesteld in afwachting van de overdracht aan de EODD. André: “In mijn hele carrière heb ik deze nog maar één keer eerder gevonden, in Noord-Limburg. Hier worden wij als explosievendeskundigen wel blij van, het is een behoorlijke joekel met 5,75 kilo springstof.”

Laatste zoekactie in de zomer

Voor André zit het werk voor Windpark Klaverspoor er nog niet op. In de zomer komt hij nog een keer terug voor een laatste zoekactie. Tussen de windmolens komen kabels en leidingen te liggen. Voordat de graafwerkzaamheden daar kunnen beginnen, wil Vattenfall er zeker van zijn dat het veilig is om hier te werken.

De resultaten van de grondonderzoeken

• 1 brisantgranaat van Duitse afkomst (8,8 cm, met restant ontsteker S30/S60, verschoten)
• 1 pantsergranaat van Britse afkomst (20 mm, verschoten)
• 1 brisantgranaat van Britse afkomst (12,7 cm, met ontsteker schokbuis nr. 117, verschoten)
• 1 brisantgranaat van Britse afkomst (25 ponder (11,5 kilo) met ontsteker schokbuis nr. 117, verschoten)

Bron: https://www.dordrechtindeoorlog.nl/